Koruma Kurulunun, uyuşmazlık konusu yapının eski eser ve korunması gerekli kültür varlığı olarak tesciline ilişkin kararı, kamu yararı kararı niteliğinde ve bu yararın varlığını belirten bir karar olduğundan, İl İdare Kurulundan tekrar kamu yararı kararı alınmaksızın, Bakanlıkça kamulaştırma işlemine başlanılması yeterlidir.
İstemin Özeti: İzmir 3. İdare Mahkemesinin 9.2.1994 günlü, E: 1993/153 K: 1994/142 sayılı kararının usul ve yasaya aykırı olduğu öne sürülerek bozulması istenilmektedir.
TÜRK MİLLETİ ADINA Karar veren Danıştay Altıncı Dairesince tetkik hakiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra işin gereği görüşüldü:
Dava, … 5 pafta, 25 ada, 3 ve 4 parsel sayılı taşınmaz üzerindeki yapının restore edilerek kültür hizmetlerinde kullanılmak üzere kamulaştırılmasına ilişkin 3.10.1991 günlü, 266 sayılı İl İdare Kurulu Kararının iptali istemiyle açılmış, idare mahkemesince; II. grup tescilli eski eser olan uyuşmazlık konusu taşınmazın imar planında “Ticari ve Turistik Amaçlı Alan”da kalması nedeniyle kamulaştırmanın imar planı amaçlarına aykırı olduğu gibi davalı idarece söz konusu taşınmazın sivil mimarlık örneklerinden birini teşkil ettiğinden mahallin etnoğrafik eserlerinin teşhir edildiği müze olarak hizmet verdirilebileceği veya, anıt müze olarak da düzenlenebileceğinin belirtildiği oysa bu amaçla ancak 2863 sayılı Yasa’nın 15. maddesinde belirtilen hükümler uyarınca kamulaştırma yapılabileceği gerekçesiyle dava konusu işlemin iptaline karar verilmiş, bu karar davalı idarelerden Kültür Bakanlığı tarafından temyiz edilmiştir.
2942 sayılı Kamulaştırma Yasası’nın 3. maddesinde idarelerin kanunlarla yapmak yükümlülüğünde bulundukları kamu hizmetlerinin veya teşebbüslerinin yürütülmesi için gerekli olan taşınmaz malları kaynakları ve irtifak haklarını kamulaştırabilecekleri hükmüne yer verilmiştir.
2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun taşınmaz kültür varlıkları ve bunların koruma alanlarının kamulaştırılma esaslarına ilişkin 15. maddesinin (a) fıkrasında; kısmen veya tamamen gerçek veya tüzel kişilerin mülkiyetine geçmiş olan korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları koruma alanlarının Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca hazırlanacak programlara uygun olarak kamulaştırılacağı, koruma amaçlı imar planında kültürel amaçlara ayrılan tescilli yapıların bu amaçla onarılıp değerlendirilmesi kaydıyla koruma kurullarının kararı ve Bakanlığın tasdiki ile belediyelerce kamulaştırılabileceği, amacına uygun kamulaştırma yapılmadığının tespit edildiği takdirde yetkinin geri alınacağı, hükmü yer almıştır.
2863 sayılı Yasa’nın anılan hükmü; korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile koruma alanlarının kamulaştırılmasına ilişkin genel yetkiyi Bakanlığa vermiş, belediyelere ise koruma kurulu ve Bakanlığın izni ve denetimi altında koruma amaçlı imar planında kültürel amaçlara ayrılan tescilli yapıların bu amaçla onarılıp değerlendirilmesi kaydıyla kamulaştırma yetkisi tanımıştır.
Dosyanın incelenmesinden, uyuşmazlık konusu taşınmazın 26.4.1984/günlü, 242 sayılı, 6.8.1992 günlü 3895 sayılı koruma kurulu kararlarıyla korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edildiği, koruma derecesinin II. grup olarak belirlendiği, İzmir İl Kültür Müdürlüğü’nün, eski eser tescilli binanın restore edilerek kültürel hizmetlerde kullanılacağı, bu nedenle 2942 sayılı Yasa gereği kamu yararı kararı alınması istemiyle valiliğe yaptığı başvuru üzerine dava konusu işlemin tesis edildiği anlaşılmaktadır.
Eski eser niteliğindeki yapıların tespit ve tescil edilmesindeki temel amaç bu yapıların korunması olduğuna ve bu amacın gerçekleştirilmesi doğrultusunda korunmasının yanında bu varlıkların değerlendirilmesi için uzmanlık dalları geliştirilip kriterler saptanarak yasal düzenleme ve kurumsal örgütlenmelere gidildiğine göre yapının korunarak gelecek nesillere aktarılması ile kültürel hizmetlere kanalize edilmesi amacıyla tescil kararı ile yetinilmeyerek, bizzat tescil kararını veren makam tarafından kullanılmak üzere kamulaştırılabileceği açıktır. Bu itibarla, koruma kurulunun uyuşmazlık konusu yapının eski eser olarak tesciline ilişkin kararı kamu yararı kararı niteliğinde ve bu yararın varlığını belirten bir karar olduğundan, il idare kurulundan tekrar kamu yararı kararı alınmaksızın Bakanlıkça kamulaştırma işlemlerine başlanılması yeterlidir.
Diğer taraftan, Etnografya Müzesi ya da anıt müze olarak kullanılmak amacıyla kamulaştırılan uyuşmazlık konusu yapının bulunduğu parselin imar planında “Ticari ve Turistik Amaçlı Alan”da kalmasının kamulaştırma amacına aykırılık taşımadığı açıktır.
Bu durumda, dava konusu işlemde mevzuata aykırılık bulunmadığı sonucuna varıldığından idare mahkemesince iptaline karar verilmesinde isabet görülmemiştir.
Açıklanan nedenlerle İzmir 3. İdare Mahkemesinin 9.2.1994 günlü, E: 1993/153, K: 1994/142 sayılı kararının (BOZULMASINA), dosyanın adı geçen mahkemeye gönderilmesine 23.1.1995 gününde oybirliğiyle karar verildi.