Acele kamulaştırmaya ilişkin Cumhurbaşkanı kararının Resmi Gazete’de yayımlanması ilgililere tebliğ hükmünde olmadığı, acele kamulaştırmaya ilişkin işlemlerin bireysel işlem olması karşısında acele kamulaştırma kararlarının, usulüne uygun yazılı bildirimi üzerine otuz gün içinde veya öğrenme üzerine altmış günlük genel dava açma süresi içinde dava konusu edilebileceği, acele kamulaştırma işleminin dayanağı olan riskli alan olarak ilanına yönelik Cumhurbaşkanı kararının iptaline karar verildiği dikkate alındığında, dava konusu acele kamulaştırma işleminin dayanağının kalmadığı açık olduğundan, dava konusu işlemde hukuka uyarlık görülmediği
İSTEMİN KONUSU: 6306 sayılı Kanun uyarınca 23/10/2019 tarih ve 1694 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile ilan edilen riskli alan kararı kapsamında kalan Ankara İli, Altındağ İlçesi, … Mahallesi, … ada, … parsel sayılı taşınmazın, bölgedeki sağlıksız yapılaşmanın çözümüne yönelik projenin ivedilikle hayata geçirilmesi amacıyla Toplu Konut İdaresi Başkanlığı tarafından 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 27. maddesi uyarınca acele kamulaştırılmasına ilişkin 21/04/2020 tarih ve 31106 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 20/04/2020 tarih ve 2449 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının iptali istenilmektedir.
DAVACININ İDDİALARI: Acele kamulaştırma kararının alınabilmesi için gerekli olan acelelik halinin ve olağanüstü koşulların somut olayda gerçekleşmediği, 6306 sayılı Kanun kapsamında zorunlu olan anlaşma usulünün denenmediği iddialarıyla dava konusu işlemin iptali ve yürütülmesinin durdurulması gerektiği ileri sürülmektedir.
DAVALILARIN SAVUNMASI: … tarafından; Söz konusu alanda ekonomik olarak ömrünü tamamlamış riskli olarak nitelendirilebilecek yapıların sayıca fazlalığı sebebiyle ilan edilen riskli alan kararına istinaden uygulanacak dönüşüm projesi kapsamında mülkiyet bütünlüğünün en kısa sürede sağlanması, bölgedeki sağlıksız yapılaşmaların çözümü ve dönüşüm projesinin ivedilikle hayata geçirilmesi amacıyla dava konusu kararın alındığı, bu sebeple acelelik koşulunun gerçekleştiği, belirtilerek dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmadığı savunulmaktadır.
… Başkanlığı tarafından; Olağan kamulaştırma usulü uygulandığı takdirde projenin hayata geçirilmesinin ortalama 2 yıl kadar gecikeceği, bu sebeple acele kamulaştırma kararı alınmasında kamu yararı bulunduğu belirtilerek dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmadığı savunulmaktadır.
DANIŞTAY SAVCISI DÜŞÜNCESİ: Dava, 6306 sayılı Kanun uyarınca 23.10.2019 tarih ve 1694 sayılı Cumhurbaşkanı kararı ile ilan edilen riskli alan kararı kapsamında kalan Ankara İli, Altındağ İlçesi, … Mahallesi, … ada, … parsel sayılı taşınmazın 2942 sayılı Kanunun 27.maddesine istinaden acele kamulaştırılmasına ilişkin 20.04.2020 tarih ve 2449 sayılı Cumhurbaşkanı kararının iptali istemiyle açılmıştır.
Anayasanın 35. maddesinde: “Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.” hükmü yer almaktadır.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Ek 1 Nolu Protokolünün “Mülkiyetin korunması” başlıklı 1. maddesinde: “Her gerçek ve tüzel kişinin mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır. Herhangi bir kimse, ancak kamu yararı sebebiyle ve yasada öngörülen koşullara ve uluslararası hukukun genel ilkelerine uygun olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılabilir. Yukarıdaki hükümler, devletlerin, mülkiyetin kamu yararına uygun olarak kullanılmasını düzenlemek veya vergilerin ya da başka katkıların veya para cezalarının ödenmesini sağlamak için gerekli gördükleri yasaları uygulama konusunda sahip oldukları hakka halel getirmez.” hükmüne yer verilmiştir.
Anılan mevzuat hükümleri açısından bakıldığında, özel mülkiyet hakkının korunması gereken temel insan hakları arasında öngörüldüğü, anayasa ve uluslararası sözleşmelerde mülkiyet hakkını korumaya yönelik düzenlemelere yer verildiği, bu düzenlemelerde mülkiyet hakkına müdahalelerin olabileceğinin öngörüldüğü, ancak bu müdahalelerde kamu yararı gerekçesi, kanuni düzenleme gereği ve ölçülülük yada orantılılık gibi uluslararası hukukun genel ilkelerinin varlığının dikkate alınması gerektiği, aksi durumda müdahalenin mülkiyet hakkı ihlaline neden olacağı kabul edilmiştir. Nitekim Anayasa Mahkemesi kararları ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarıyla da bu hususların açık bir şekilde ortaya konulduğu görülmektedir.
Bu açıdan, kamu gücü kullanılarak özel mülkiyetteki taşınmazların kamu eline geçirilmesini ifade etmesi anlamında kamulaştırmanın yargısal incelemesinde, mülkiyet hakkına söz konusu müdahalede yukarıda yer alan hükümler çerçevesinde kamu yararının varlığının, kanuni düzenleme gereğinin ve orantılılık noktasında adil dengenin sağlanıp sağlanmadığının değerlendirilmesi gerekmektedir.
2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 27. maddesinde ise, 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Cumhurbaşkanınca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmak üzere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın 10 uncu madde esasları dairesinde ve 15 inci madde uyarınca seçilecek bilirkişilerce tespit edilecek değeri, idare tarafından mal sahibi adına 10 uncu maddeye göre yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatırılarak o taşınmaz mala el konulabileceği, mahkemece verilen taşınmaz mala el koyma kararının tapu müdürlüğüne bildirileceği, taşınmaz malın başkasına devir, ferağ veya temlikinin yapılamayacağı hükmünün tapu kütüğüne şerh edilleceği, el koyma kararından sonra taşınmaz malın 20 nci madde uyarınca boşaltılacağı, bu Kanunun 3 üncü maddesinin 2 nci fıkrasında belirtilen hallerde yapılacak kamulaştırmalarda yatırılacak miktar, ödenecek ilk taksit bedeli olduğu düzenlemesine yer verilmiştir.
2942 sayılı Kanunun 27. maddesi incelendiğinde, kamulaştırma işlemlerinde öngörülen yöntemlerin bir kısmının uygulanmayarak taşınmaza acele el konulabilmesi yolu istisnai olarak başvurulabilecek bir yöntem şeklinde düzenlendiğinden, madde hükmü ile üç durumda acele kamulaştırma yolu ile taşınmaza el konulmasına olanak tanınmıştır. Bu koşullardan ikisinde Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya özel kanunlarda öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olması halleri şeklinde açıkça sayılmak suretiyle üstün kamu yararının ve kamu düzeninin korunmasının gerçekleştirilmesi amacıyla acele kamulaştırma yoluna gidilebileceği belirtilmiştir. Bu kapsamda, üçüncü koşul olan aceleliğine Cumhurbaşkanınca karar verilebilmesi için de kamu yararı ve kamu düzenine ilişkin olma halinin maddede yer alan diğer iki koşula paralel nitelik taşıması gerekmektedir. Nitekim, anılan maddenin gerekçesinde de, acele ve istisnai hallerde, Kanunun önceki hükümlerine uyulması çeşitli sakıncalar yaratabileceği gibi, kamunun büyük zararlara uğramasının da muhtemel olabileceği belirtilerek maddede belirtilen şartların varlığına bağlı olarak kıymet takdiri dışındaki bazı kanuni işlemlerin sonraya bırakılarak, maddede öngörülen süre ve şekilde taşınmaza el konulması düzenlenmiştir.
Dosyanın incelenmesinden, (Mülga) Bakanlar Kurulunun 22.06.2015 tarih ve 2015/7872 sayılı kararıyla Ulus Tarihi Kent Merkezi Yenileme Alanı olarak belirlenen uyuşmazlık konusu taşınmazın da yer aldığı alana ilişkin Ankara 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun … tarihli, … sayılı kararı ile uygun bulunan Hergelen Meydanı Kentsel Yenileme Avan Projesi sınırları içerisinde kalan Ankara İli, Altındağ İlçesi, … Mahallesi, … ada, … parsel sayılı taşınmazın da dahil olduğu alanda ekonomik olarak ömrünü tamamlamış riskli olarak nitelendirilebilecek yapıların sayıca fazlalığı sebebiyle 6306 sayılı Kanun uyarınca 23.10.2019 tarih ve 1694 sayılı Cumhurbaşkanı kararı ile ilan edilen riskli alan kararına istinaden uygulanacak dönüşüm projesi kapsamında bölgedeki sağlıksız yapılaşmaların çözümüne yönelik projelerin ivedilikle hayata geçirilmesi amacıyla davacı şirkete ait taşınmazın da aralarında bulunduğu taşınmazların Toplu Konut İdaresi Başkanlığı tarafından 2942 sayılı Kanunun 27.maddesine istinaden acele kamulaştırılmasına ilişkin 20.04.2020 tarih ve 2449 sayılı Cumhurbaşkanı kararı alındığı, bu acele kamulaştırma kararının davacıya ait taşınmaz yönünden iptali istemiyle bakılmakta olan davanın açıldığı anlaşılmaktadır.
Dönüşüm projelerinde hak sahiplerinin tespiti, planlama ve projelendirmenin yapılması, hak sahipleri ile anlaşma için görüşmelerin yapılması kamulaştırma aşamasına geçmeden önce yapılması zorunlu olan prosedürlerdendir. Ancak, bu usullerin denenmesinden sonra olağan kamulaştırma usulü uygulandığı takdirde, uzlaşma sağlanan taşınmaz maliklerine kamu adına verilmiş olan yeni yapılarının teslimi taahhüdünün yerine getirilmesi ve düzenli bir yaşam alanına bir an önce geçilmesinin sağlanmasının açılması muhtemel olan dava süreçleri de göz önüne alındığında bu dönüşüm projelerinin uygulanmasının gecikeceği açıktır.
Uyuşmazlık konusu olayda dava konusu işlem öncesinde ilan edilen riskli alan kararına istinaden uygulanacak dönüşüm projesi kapsamında mülkiyet bütünlüğünün en kısa sürede sağlanması, bölgedeki sağlıksız yapılaşmaların çözümü ve dönüşüm projesinin ivedilikle hayata geçirilmesi amacıyla dava konusu acele kamulaştırma kararının alındığı, acele kamulaştırma kararının alınmasının söz konusu alandaki taşınmaz malikleri ile anlaşma görüşmeleri yapılmayacağı anlamına gelmediği, proje sürecinde sona yaklaşıldığı, proje kesinleştiğinde taşınmaz malikleri ile uzlaşma görüşmelerinin yapılacağı, uzlaşma sağlanamayan taşınmaz malikleri yönünden acele kamulaştırma yoluna başvurulacağı, acele kamulaştırmaya yönelik herhangi bir işlem yapılmadığı, söz konusu konu alanda Ankara Büyükşehir Belediye Meclisinin … tarih ve … sayılı kararı ile onaylanan 1/5000 ölçekli Ulus Tarihi Kent Merkezi Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planının … İdare Mahkemesinin … tarih ve E: …, K: … sayılı kararıyla iptaline karar verildiği, anılan karara karşı yapılan istinaf başvurusunun … Bölge İdare Mahkemesi … İdari Dava Dairesinin … tarih ve E: …, K: … sayılı kararı ile reddedildiği, bu kararın Danıştay Altıncı Dairesinin 10/09/2018 tarih ve E: 2017/5333, K: 2018/6590 sayılı kararı ile onanmak suretiyle kesinleştiği, 1/1000 ölçekli uygulama imar planının ise henüz hazırlanmadığı görülmektedir.
Dava konusu Ankara İli, Altındağ İlçesi, … Mahallesi, … ada, … parsel sayılı taşınmazın kamulaştırılmasında, olağan kamulaştırma usulü uygulandığı takdirde söz konusu riskli alanın dönüşümüne ilişkin proje sürecinin uzayacağı, olası afet durumunda mevcut durumun risk oluşturacağı, bölge bütünlüğünde işlem tesisinin zorunlu olduğu açıktır.
Bu itibarla taşınmazın kamulaştırılmasında acelelik halinin ve bahse konu alanda ikamet eden vatandaşların can ve mal güvenliğinin sağlanması için yapılmak istenen dönüşüm projesinde kamu yararının bulunduğu, projenin bütünselliği kapsamında acele kamulaştırma kararı alınmasında hukuka aykırılık bulunmadığı sonucuna varılmıştır.
Açıklanan nedenlerle, davanın reddi gerektiği, düşünülmektedir.
TÜRK MİLLETİ ADINA Karar veren Danıştay Altıncı Dairesince, Tetkik Hakiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:
İNCELEME VE GEREKÇE:
MADDİ OLAY: Bakanlar Kurulunun 22/06/2015 tarih ve 2015/7872 sayılı kararı ile, Ankara Ulus Tarihi Kent Merkezi kapsamında bulunan alan, 5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanunun 2. maddesi uyarınca “yenileme alanı” olarak kabul edilmiştir.
Ankara 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun … tarih ve … sayılı kararı ile, Hergelen Meydanı Kentsel Yenileme Avan Projesi uygun bulunmuştur.
23/10/2019 tarih ve 1694 sayılı Cumhurbaşkanı kararıyla; Ankara İli, Altındağ İlçesi, … Mahallesi, … ada, … parsel sayılı taşınmazın da dahil olduğu alanın, ekonomik olarak ömrünü tamamlamış riskli olarak nitelendirilebilecek yapıların sayıca fazlalığı sebebiyle 6306 sayılı Kanun uyarınca riskli alan olarak ilan edilmesine karar verilmiştir.
Dava konusu 20/04/2020 tarih ve 2449 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile, 23/10/2019 tarih ve 1694 sayılı Cumhurbaşkanı Kararıyla 6306 sayılı Kanun kapsamında ilan edilen riskli alan kararına istinaden, Ankara İli, Altındağ İlçesi, … Mahallesi, … ada, … parsel sayılı taşınmazın, bölgedeki sağlıksız yapılaşmanın çözümüne yönelik projenin ivedilikle hayata geçirilmesi amacıyla Toplu Konut İdaresi Başkanlığı tarafından 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 27. maddesi uyarınca acele kamulaştırılmasına karar verilmiştir.
Bakılan dava, dava konusu acele kamulaştırma kararının davacıya ait taşınmaz yönünden iptali istemiyle açılmıştır.
İLGİLİ MEVZUAT: Anayasanın 35. maddesinde: “Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.” hükmü yer almaktadır.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Ek 1 Nolu Protokolünün “Mülkiyetin korunması” başlıklı 1. maddesinde: “Her gerçek ve tüzel kişinin mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır. Herhangi bir kimse, ancak kamu yararı sebebiyle ve yasada öngörülen koşullara ve uluslararası hukukun genel ilkelerine uygun olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılabilir. Yukarıdaki hükümler, devletlerin, mülkiyetin kamu yararına uygun olarak kullanılmasını düzenlemek veya vergilerin ya da başka katkıların veya para cezalarının ödenmesini sağlamak için gerekli gördükleri yasaları uygulama konusunda sahip oldukları hakka halel getirmez.” hükmüne yer verilmiştir.
2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 27. maddesinde ise; 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Cumhurbaşkanınca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmak üzere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın 10. madde esasları dairesinde ve 15. madde uyarınca seçilecek bilirkişilerce tespit edilecek değeri, idare tarafından mal sahibi adına 10. maddeye göre yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatırılarak o taşınmaz mala el konulabileceği, bu Kanunun 3. maddesinin 2. fıkrasında belirtilen hallerde yapılacak kamulaştırmalarda yatırılacak miktar, ödenecek ilk taksit bedeli olduğu düzenlemesine yer verilmiştir.
HUKUKİ DEĞERLENDİRME: Usul Yönünden:
Dava açma ehliyetine yönelik iddia incelendiğinde; Uyuşmazlık konusu taşınmazın maliki olan davacı tarafından kendi taşınmazına ilişkin kısmı yönünden dava konusu işlemin iptali istenildiği anlaşıldığından, davacının dava açma ehliyetinin bulunmadığı yönündeki davalı idarelerin iddiasına itibar edilmemiştir.
Davanın süresinde açılmadığı iddiasına gelince; İdari işlemlerin nitelikleri gereği özel yasalarında genel dava açma süreleri dışında ayrı dava açma sürelerinin öngörülmüş olması halinde, idare tarafından idari işlemlerin nitelikleri ve tabi oldukları dava açma süreleri gösterilmedikçe özel dava açma sürelerinin işletilmesine olanak bulunmadığından, Anayasa’nın 40. maddesi hükmü uyarınca, özel dava açma süresine tabi olmasına rağmen bu hususun idari işlemde açıklanmaması halinde, dava konusu idari işlemin tebliği tarihinden itibaren özel dava açma süresinin değil, altmış günlük genel dava açma süresinin uygulanması gerekmektedir.
Acele kamulaştırmaya ilişkin Cumhurbaşkanı kararının Resmi Gazete’de yayımlanması ilgililere tebliğ hükmünde olmadığından acele kamulaştırmaya ilişkin işlemlerin Anayasada yer alan bir temel hak ve özgürlük olan mülkiyet hakkını kısıtlayıcı nitelikte bireysel işlem olması karşısında otuz gün içinde dava açılacak idarenin gösterilmesi suretiyle ilgiliye tebliğ edilmesi, Anayasada güvence altına alınmış olan hak arama özgürlüğünün de gereğidir.
Bu çerçevede, muhatapları açısından subjektif ve kişisel nitelikte olan acele kamulaştırma kararlarının, usulüne uygun yazılı bildirimi üzerine otuz gün içinde veya öğrenme üzerine altmış günlük genel dava açma süresi içinde dava konusu edilebileceği, bu durumda 2577 sayılı kanunun 20/A maddesinin uygulanamayacağı sonucuna ulaşılmaktadır.
Nitekim, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulunun 25/03/2015 tarihli, E: 2014/5590, K: 2015/891 sayılı kararı da bu yöndedir.
Uyuşmazlıkta, dava konusu Cumhurbaşkanı Kararının davacıya tebliğ edildiğine dair belgenin dosyaya sunulmadığı görüldüğünden, davacı tarafından öğrenme tarihi üzerine altmış günlük genel dava açma süresi içinde dava açıldığından, davalı idarelerin davada süre aşımı bulunduğu yönündeki itirazı yerinde görülmemiştir.
Esas Yönünden:
Anayasa’nın 35. maddesinin ikinci fıkrasında mülkiyet hakkının ancak kamu yararı amacıyla kanunla sınırlanabileceği belirtilmek suretiyle mülkiyet hakkına yönelik müdahalelerin Kanunda öngörülmesi gereği ifade edilmiştir.
2942 sayılı Kamulaştırma Kanunun 27. maddesi incelendiğinde ise, acele kamulaştırma usulünün olağanüstü bir kamulaştırma usulü olarak öngörüldüğü, istisnai durumlarda uygulanacak bir yöntem olduğu, bu yöntemin uygulanmasının gerekçesi olarak olağan kamulaştırma gerekçeleri dışında aceleliğin varlığına işaret eden kamulaştırma şartlarının ortaya konulması gerektiği açıktır.
Dosyanın incelenmesinden; 23/10/2019 tarih ve 1694 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile 6306 sayılı Kanun kapsamında ilan edilen riskli alan kararına dayanılarak dava konusu acele kamulaştırma kararının alındığı, dava konusu taşınmazın da bulunduğu alanın 6306 sayılı Kanun kapsamında riskli alan olarak ilanına ilişkin 23/10/2019 tarih ve 1694 sayılı Cumhurbaşkanı kararının iptali istemiyle davacı tarafından açılan davada; Dairemizin 17/03/2021 tarih ve E: 2019/21120, K: 2021/14019 sayılı kararıyla dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.
Bu durumda; acele kamulaştırma işleminin dayanağı olan dava konusu taşınmazın da bulunduğu alanın riskli alan olarak ilanına yönelik 23/10/2019 tarih ve 1694 sayılı Cumhurbaşkanı kararının Dairemizin 17/03/2021 tarih ve E: 2019/21120, K: 2021/14019 sayılı kararıyla iptaline karar verildiği dikkate alındığında, dava konusu acele kamulaştırma işleminin dayanağının kalmadığı açık olduğundan, dava konusu işlemde hukuka uyarlık görülmemiştir.
KARAR SONUCU:
Açıklanan nedenlerle;
1.Dava konusu işlemin uyuşmazlığa konu parsele ilişkin kısmının İPTALİNE,
2.Ayrıntısı aşağıda gösterilen ve davacı tarafından yapılan toplam …-TL yargılama giderinin davalı idarelerden alınarak davacıya verilmesine,
3.Karar tarihinde yürürlükte bulunan Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi uyarınca …-TL vekâlet ücretinin davalı idarelerden alınarak davacıya verilmesine,
4.Varsa posta gideri avansından artan tutarın kararın kesinleşmesinden sonra taraflara iadesine,
5.2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 20/A-2-(g) maddesi uyarınca, kararın tebliğinden itibaren 15 gün içerisinde Danıştay İdari Dava Daireleri Kuruluna temyiz yolu açık olmak üzere, 10/06/2021 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.